Gewoon mens

Luka noemt zichzelf non-binair en voelt zich geen man en geen vrouw. ‘’Soms stond ik wel vijf minuten vertwijfeld voor een openbaar toilet. Ik bleef me maar afvragen welke deur ik moest openen. Ik wist oprecht niet waar ik hoorde." Hierover vertelt hen verder aan hun begeleider.

"Kijk, eigenlijk is gender net zoiets als water. Het kan in allerlei vormen bestaan: vast, vloeibaar of gasvormig. Soms wisselt het elkaar af, maar het is er altijd. Zelf ben ik in dat geval smeltend ijs. Ik ben niet rotsvast, maar ook niet vloeibaar. Ik zie het als een niet gedefinieerd derde gender. Maar het liefst zeg ik: ik ben gewoon mens."

Ik zit in een comfortabele stoel in de studentenkamer van Luka. Een dampende kop thee tussen ons in. Ik ben één van Luka’s begeleiders en ik wil graag meer leren over non-binairzijn. Ik ken meerdere studenten die zichzelf als non-binair identificeren, maar betrap mezelf erop dat ik hierover maar weinig weet. Luka loopt tegen hetzelfde aan, maar dan vanaf de andere kant. Ook hen ziet om zich heen hoe weinig kennis er nog over is. En dat willen we beide anders. De deal is snel gemaakt: Luka vertelt diens verhaal, ik schrijf.

Al snel leer ik dat gender niet hetzelfde is als sekse. Waar gender meer gaat over de psychologische identificatie, verwijst sekse naar de biologische kenmerken. Daarnaast is gender ook een cultureel begrip. Luka: "Kijk maar naar oude mythen, daar hadden goden bijvoorbeeld altijd mannelijke én vrouwelijke namen. Veel van onze normen en waarden van nu zijn nog gebaseerd op de jaren vijftig."

Luka vertelt me dat die zelf het gevoel heeft tot een derde gender te behoren, zwevend op het spectrum tussen man en vrouw. "Natuurlijk heeft gender ook met je belichaming te maken. Zo kan het best zijn dat een man met een baard zich van binnen een vrouw voelt. Wat je ziet, hoeft dus niet overeen te komen met hoe iemand zich voelt. Dat is soms best verwarrend. Daarnaast is het voor iedereen anders." Luka vertelt me dat je naast non-binair ook bi-gender of a-gender kunt zijn. Als die mijn vragende blik ziet, volgt die glimlachend: "En dat is nog maar een handjevol termen. Er zijn nog zoveel meer."

Rolmodel

Luka heeft diens hele leven al moeite met diens eigen lichaam maar dacht daar als kind niet over na. Tot hen vrouwelijke vormen kreeg. Luka herinnert zich het moment nog goed dat hen voor het eerst een BH kocht. Waar diens moeder en de verkoopster goedkeurend knikten, cirkelden er maar vier woorden door Luka’s hoofd: Ik wil dit niet.

Er waren meer van dit soort momenten. Luka’s gezicht betrekt terwijl hen vertelt: "Ik wilde op een gegeven moment graag kort haar. Maar dan wel híp kort haar. De kapper maakte er echter een ‘praktisch’ kort kapsel van, zoals moeders dit vaak hebben. Ook dat was een trigger: wil ik wel moeder worden? Of al die keren dat ik bij openbare toiletten vertwijfeld van de ene naar de andere kant liep. Ik bleef me maar afvragen welke deur ik moest openen. Ik wist oprecht niet waar ik hoorde."

Van binnen gingen alle alarmbellen af, maar dit naar buiten brengen was spannend. In dezelfde periode speelde Amber Liu, een Taiwanese-Amerikaanse zangeres, een belangrijke rol in het leven van Luka. Hen vond in haar een rolmodel. "Amber was gewoon wie ze was en droeg dit ook uit. Dat wilde ik ook. Uitdragen wie ik ben en dat dat oké is." Luka ging er meer over lezen en vond uiteindelijk de term non-binair. Hen herkende veel en plakte de term op zichzelf, als test. Luka legt uit: "Ik heb de term eigen gemaakt en merkte na een poosje dat ik deze niet meer nodig had."

Luka kwam uiteindelijk bij de genderpoli terecht. Dit was een verademing. Niet alleen kreeg hen specialistische begeleiding, maar hen maakte ook deel uit van een gendergroep. Deze groep is samengesteld door een seksuoloog en bestaat uit mensen met gender gerelateerde vraagstukken. Luka wist toen: ik ben niet de enige.

Gender-koekje

Luka vond het moeilijk om diens ouders te vertellen over de zoektocht. Hoe zouden ze reageren? Hen besloot om ze een artikel te laten lezen over non-binairiteit. Het was een Engelstalig artikel en zonder uitleg of context duurde het nog een poosje voor het daadwerkelijk onderwerp van gesprek werd. Tot hen op een gegeven moment graag een binder wilde kopen en daarvoor de creditcard nodig had.

Luka’s ouders doen tot op de dag van vandaag erg hun best om het te begrijpen, maar dit valt niet altijd mee: "mijn ouders vragen zich af of ze het ooit écht zullen snappen. Maar ze willen het blijven proberen. Het enige dat ze willen is dat ik gelukkig ben." Dat het moeilijk is om te begrijpen, snapt Luka wel. Volgens hen heeft het ook te maken met te weinig kennis over het onderwerp. Luka maakte daarom een tekening van een zogenaamd ‘gender-koekje’ waarin het biologische geslacht, de genderidentiteit, de seksuele geaardheid en de genderexpressie worden afgebeeld.

“Niks is zwart-wit, alles is grijs”

Luka heeft de diagnose autisme. Denkt hen dat er een correlatie is tussen deze diagnose en de LGBT+ doelgroep? Luka knikt, denkt even na. Dan, peinzend: "Misschien dat mensen met de diagnose autisme minder nadenken over wat anderen van hen vinden."

Alles is grijs

Luka noemt zichzelf nog niet zo lang Luka. Wel wist hen vrij snel dat die een andere naam wilde. "Het is een stuk expressie, een uithangbord van je identiteit. Behalve het vinden van een passende naam, is ook het vinden van de juiste taal belangrijk." Ik vraag Luka wat die anderen zou willen meegeven. Hier hoeft hen niet lang over na te denken. "Verder kijken dan je neus lang is. Er schuilt altijd meer achter dan je denkt. Niks is zwart-wit, alles is grijs."

Mensen die zelf ook worstelen met hun genderidentiteit raadt Luka aan om erover te praten met iemand die er verstand van heeft. ‘’Het kan een heel eenzaam proces zijn, maar je bent niet alleen. En experimenteer met termen. Er is altijd één die past. En zo niet, dan kun je er altijd nog zelf één verzinnen."

Terug naar Luka’s rolmodel en eigen droom: uitdragen wie hen wil zijn. "Het blijft een proces en ik blijf experimenteren." Met kleding bijvoorbeeld. "Zo had ik laatst voor het eerst sinds jaren weer een jurkje aan." Ik spreek mijn bewondering uit voor Luka’s moed en visie op diversiteit. Dan, nuchter als ik deze archeologiestudent ken: "Ach, uiteindelijk hebben we allemaal hetzelfde skelet."

*De gebruikte afbeelding is ter illustratie